हातखंबा गावाची ओळख

हातखंबा हे रम्य निसर्गाच्या सानिध्यात वसलेले सुंदर गाव असून ते मिऱ्या-नागपूर हायवे आणि मुंबई-गोवा हायवे यांच्या संगमाजवळ वसलेले आहे. गावाचे ग्रामदैवत श्री वाघजाई देवी असून त्यांचे माहेरस्थान तारवेवाडी राई येथे आहे. देवीचे मुख्य मंदिर हातखंबा येथेच असून ते गावकऱ्यांच्या श्रद्धेचे केंद्र आहे. गावात एकूण १४ वाड्या असून सर्व धर्मांचे लोक येथे सौहार्दाने आणि एकोप्याने राहतात.

या गावात जातीपातीचा भेदभाव नाही; सर्व सण, उत्सव, आणि धार्मिक कार्यक्रम एकत्रितपणे साजरे केले जातात. स्वातंत्र्य काळापासून हातखंबा गावाला कबड्डी खेळाची परंपरा आहे, जी आजही अभिमानाने जपली जाते. शेती हा गावाचा मुख्य व्यवसाय असून गाव सर्व मूलभूत सुविधांनी सुसज्ज आहे. नैसर्गिक सौंदर्य, सामाजिक ऐक्य आणि पारंपरिक संस्कृतीमुळे हातखंबा गावाची ओळख विशेष ठरते.

साजरे होणारे सण

गावामध्ये घरगुती गणेशोत्सव अत्यंत उत्साहात साजरा केला जातो. प्रत्येक घरात मातीचा गणपती बसवून सुंदर सजावट, आरत्या, भजन-कीर्तन आणि मोदकांचा प्रसाद यामुळे वातावरण भक्तिमय होते. कुटुंबातील सर्वजण एकत्र येऊन पूजा करतात, शेजारीपाजारी भेटतात आणि एकोपा वाढवतात. काही घरांत दोन, पाच किंवा अकरा दिवस गणपती ठेवण्याची परंपरा असते. शेवटच्या दिवशी “गणपती बाप्पा मोरया, पुन्हा लवकर या!” या जयघोषात विसर्जन केले जाते. हा सण श्रद्धा, परंपरा आणि आनंदाचा संगम मानला जातो.

शिमगा किंवा शिमगोत्सव हा कोकण भागात साजरा होणारा पारंपारिक सण आहे. हा होळीच्या काळात येतो आणि आनंद, नृत्य, गाणी व रंगोत्सवाने भरलेला असतो. गावातील लोक पारंपरिक वेशात नाचतात, ढोल-ताशांच्या गजरात ग्रामदेवतेची पालखी काढतात आणि एकमेकांवर रंग उधळून सण साजरा करतात. शिमगा हा फक्त होळी नव्हे, तर गावातील एकोपा आणि परंपरेचे प्रतीक आहे.

दिवाळी मोठ्या आनंदात आणि पारंपारिक पद्धतीने साजरी केली जाते. घरांची स्वच्छता, रंगरंगोटी आणि सुंदर रांगोळ्यांनी सणाची सुरुवात होते. नरकचतुर्दशीला आंघोळीनंतर सुगंधी उटण्याचा वापर करून अभ्यंग स्नान केले जाते, तर लक्ष्मीपूजनाच्या दिवशी व्यापारी वर्ग आपापल्या देवघरात व दुकानात लक्ष्मीची पूजा करतात. फटाके, दिव्यांची रोषणाई, आणि घरगुती फराळाचा सुगंध गावागावांत दरवळतो. दिवाळी म्हणजे नातेवाईक, शेजारी आणि मित्रमैत्रिणींनी एकत्र येऊन आनंद साजरा करण्याचा, प्रकाश आणि प्रेम पसरवण्याचा सण आहे.

गुढीपाडवा हा सण नववर्षाच्या स्वागताचा आणि आनंदाचा प्रतीक म्हणून मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. या दिवशी प्रत्येक घराच्या दारात रेशमी वस्त्र, फुलं, नीमपाने, कडुलिंब व साखरेच्या गाठी लावून गुढी उभारली जाते, जी विजय आणि शुभारंभाचे प्रतीक मानली जाते. घराघरात पूजाविधी, नैवेद्य आणि पारंपारिक पक्वान्नांची मेजवानी केली जाते. गावातील लोक नवीन कपडे परिधान करून एकमेकांना शुभेच्छा देतात आणि वर्षभर समृद्धी व आनंद मिळावा अशी प्रार्थना करतात. गुढीपाडवा म्हणजे परंपरा, आनंद आणि नव्या सुरुवातीचा उत्सव आहे.

स्थानिक मंदिरे

हातखंबा गाव धार्मिक आणि सांस्कृतिक परंपरेने समृद्ध आहे. गावाचे ग्रामदैवत श्री वाघजाई देवी मंदिर हे भक्तांचे प्रमुख श्रद्धास्थान असून, गावातील धार्मिक जीवनाचे केंद्र आहे. याशिवाय गावात कळकेश्वर मंदिर, कातारी मंदिर, भैरी मंदिर, मारुती मंदिर, सात आसरा मंदिर, जम्बुकेश्वर मंदिर, महालक्ष्मी मंदिर, आणि गणेश मंदिर अशी अनेक देवस्थाने आहेत.

ही सर्व मंदिरे गावातील धार्मिक एकात्मतेचे आणि श्रद्धेचे प्रतीक आहेत. प्रत्येक मंदिरात वर्षभर विविध उत्सव आणि सण मोठ्या भक्तिभावाने साजरे केले जातात, ज्यामुळे गावात धार्मिक उत्साह आणि एकोपा टिकून आहे.

लोककला

हातखंबा गावातील लोककला पारंपारिक सण, नृत्य आणि संगीताशी घट्ट जोडलेली आहे. येथे शिमगोत्सव, होळी आणि गणेशोत्सव या काळात पारंपरिक ढोल-ताशा वादन, भजन-कीर्तन, आणि नाच-गाणी ही लोककलांची झलक दिसते. गावातील तरुण मंडळी शिमग्यात “फेरनाच” आणि “वेशभूषा नृत्य” सादर करतात, तर स्त्रिया पारंपारिक गाणी गातात. याशिवाय, कथाकथन, कीर्तन, आणि पारंपरिक वेशभूषेतील नाट्यरूप सादरीकरणे हीसुद्धा हातखंबा परिसरातील लोककलांचा भाग आहेत, ज्यातून स्थानिक संस्कृतीचा वारसा पुढे नेला जातो.

गौरवशाली व्यक्ती

हातखंबा गावात अनेक गुणी आणि गावाचे नाव उज्ज्वल करणाऱ्या व्यक्तींचा गौरवशाली परंपरा आहे. गावातील गणपत नामदेव तारवे, संजय गोपाळ बोंबले, गोविंद धापटू तारवे, आणि सुरेश अनंत डांगे या लोककलावंतांनी आपल्या कलाकौशल्याने पारंपरिक लोककलेला जिवंत ठेवत गावाची ओळख संपूर्ण जिल्ह्यात पोहोचवली आहे. त्यांच्या सादरीकरणातून ग्रामीण संस्कृती आणि परंपरेचे दर्शन घडते.

गावातील राजेश बाळू तारवे यांनी महाराष्ट्र श्री, मुंबई श्री आणि भारत श्री या मानाच्या किताबांनी गावाचे नाव राज्य आणि राष्ट्रीय स्तरावर उज्ज्वल केले आहे. त्यांच्या यशामुळे तरुण पिढीला प्रेरणा मिळत असून हातखंबा गावाचा अभिमान अधिक वाढला आहे.

स्थानिक पाककृती

हातखंबा गावातील स्थानिक पाककृती महाराष्ट्राच्या कोकणाच्या पारंपारिक चवींवर आधारित आहेत. येथे तांदळाचे मऊ जाळीदार घावणे व नारळाची चटणी, मसालेदार आमटी, कोकणच्या फिश करी, मोदक, उकडीचे लाडू, अम्बा चटणी आणि वरण-भात यांसारख्या पारंपरिक पदार्थांना विशेष महत्त्व आहे. सणावार आणि उत्सवाच्या वेळी या पदार्थांची खास तयारी केली जाते. समुद्रकिनारी असल्यामुळे ताजी मासळी वापरून बनवलेले पदार्थ आणि कोकम, तिखट व नारळाचे स्वाद या पाककृतींना खास अद्वितीय चव देतात. गावातील प्रत्येक घरात पारंपारिक पद्धतीने स्वयंपाक केला जातो आणि हा स्थानिक वारसा पुढे नेला जातो.

हस्तकला

हातखंबा गावातील हस्तकला हा स्थानिक संस्कृतीचा महत्त्वाचा भाग आहे. येथे पारंपारिक मातीचे दगडी शिल्प, विणकाम, झोपाळ्यांच्या आणि घरगुती सजावटीच्या वस्तूंचे कारागिरी आढळते. तसेच, मातीच्या गणपती, देवी-देवतांचे मूर्तिकला, रंगीत रांगोळी कला या हस्तकलेतून गावाची सांस्कृतिक ओळख दिसून येते.  गावामध्ये शाडूच्या मातीचे गणपती बनवण्याचे सुमारे सात ते आठ कलाकेंद्र आहेत. या कला-हस्तकलेमुळे हातखंबा गावाची परंपरा, कलात्मक कौशल्य आणि स्थानिक वारसा जतन होतो.